Lessen uit het Verleden (2/6)

Protestbewegingen uit de geschiedenis en wat wij ervan kunnen leren

Dit is een onderzoek over protestbewegingen uit het verleden uitgevoerd door het Wetenschappelijk Bureau van de Piratenpartij Utrecht. Het onderzoek zal in meerdere delen worden geüpload in verband met de lengte van het stuk.

<- Vorige Volgende ->

De effectiviteit van gewelddadig verzet en vreedzaam verzet

Nelson Mandela, Desmond Tutu en de afloop van het apartheid regime maakt deel uit van de algemene kennis van de meeste Nederlanders. Het interessante aan deze beweging is echter niet de grote namen en hoe het is afgelopen, maar juist de onbekende namen en wat tot het succes van dit verzet heeft geleid.

De beweging begon als een solidariteits initiatief vanuit Groot Brittannië door Zuid Afrikaanse dissidenten en vertegenwoordigers (McCann, 2002). Het verzet wilde een boycot van alle producten die vanuit Zuid-Afrika naar Europa toe kwamen. Een grote push voor de beweging kwam na de “Sharpeville Massacre” toen 69 ongewapende demonstranten vermoord werden door Zuid-Afrikaanse politieagenten. Het doel wat ze voor ogen hadden is erg vergelijkbaar met wat de Palestijnse BDS beweging wil, namelijk het compleet isoleren van de Zuid-Afrikaanse staat. (Lisson, 2000)

Er is gekozen voor de anti-apartheidsbeweging omdat dit een goede case is om te onderzoeken wat het verschil van effectiviteit is tussen vreedzaam en gewelddadig verzet. In een periode dat er meerdere verzetten tegen racistische en oppressive regimes plaatsvonden over het hele Afrikaanse continent was Zuid-Afrika uniek in hun strijd tegen apartheid. Het succes van het verzet kwam niet door een gewelddadige overwinning van het regime, maar juist door een langdurige vreedzame strijd tegen het apartheidsregime (Zunes, 1999).

Het vreedzaam verzet in Zuid-Afrika was succesvol vanwege meerdere factoren, maar het is belangrijk om eerst te bestuderen waarom een gewelddadig verzet in dit geval niet zou kunnen slagen. Ten tijde van de anti-apartheidsbeweging waren er veel activisten en sympathisanten die de overtuiging droegen dat het regime verslagen zou moeten worden door een gewelddadige burgeropstand, zoals het geval was in andere koloniale landen in Afrika, zoals Angola, Mozambique en Zimbabwe (Zunes, 1999). Het apartheidsregime in Zuid-Afrika kon echter niet verslagen worden in een guerrilla-oorlog zoals eerdere verzetten dat wel deden. Het regime had destijds het best getrainde en gefundeerde leger ten zuiden van de Sahara en genoot de financiële en morele steun van westerse landen zoals Groot Brittannië, de Verenigde Staten, Frankrijk en Israël (South African History Online, 2011). Verder zorgden factoren zoals de afwezigheid van steun van de African Unity (door de strijd tegen koloniale machten in hun eigen landen), de sterk gecentraliseerde macht structuur van het leger en de geografische omstandigheden ervoor dat een gewelddadige opstand geen optie was (Zunes, 1999). Ten slotte moet er rekening mee worden gehouden dat anders dan in andere koloniale landen, de heersende klassen, de blanken van Zuid-Afrika, zich niet zo snel uit het land zouden laten zetten vanwege de vele generaties die de families al in Zuid-Afrika hebben doorgebracht. Dit zorgde ervoor dat de blanken het land ook als hun moederland zagen (Zunes, 1999).

Waarom was het vreedzaam verzet zo succesvol?

Gewelddadig verzet bleek geen optie te zijn door de hierboven genoemde factoren en ondanks dat er door een aantal leden binnen het verzet en het ANC werd vastgehouden aan geweld was de leiding van het verzet zich hiervan bewust en werd er meer tijd en energie gestoken in het vreedzame verzet (Wink, 1987). Het vreedzaam verzet was succesvol om meerdere redenen, waaronder de complete afhankelijkheid van de blanke bevolking van de zwarte bevolking van Zuid-Afrika voor hun hoge standaard van leven. De zwarte bevolking was de ruggengraat van de natie aangezien zij vrijwel alle arbeid leverden voor de blanken kapitaal eigenaren (Zunes, 1999)

Protestacties zoals de defiance campaign van 1953, die een vervroegd einde tegemoet ging, lieten het succes van vreedzaam protesteren zien. Aan het begin van deze acties telde het ANC 7.000 leden en aan het einde van de campagne telden ze 100.000 leden (Reddy, 1987). Met deze campagne wilde de beweging laten zien hoe onrechtvaardig de apartheidswetten in realiteit waren. Dit deden ze door de wetten voor zwarten niet meer te volgen en zodoende de regering te forceren om actie te ondernemen en te laten zien tot hoe ver ze zouden gaan om de repressie in stand te houden.  De Alexandra bus boycott van 1957 had een zelfde soort effect voor de beweging (Society of Young Africa, 1957). Het liet zien hoe onrechtvaardig de wetten waren en wie er onder leed, zonder dat de activisten tot geweld over moesten gaan om dit tot uiting te brengen. Het gebruik van geweld had juist de tegenovergestelde uitwerking. Het werd door het regime gebruikt als argument om apartheid te rechtvaardigen (ibid.).

De vreedzame acties leidden niet alleen tot steun onder de zwarte bevolking van Zuid-Afrika, maar juist ook bij de blanke bevolking en de internationale gemeenschap, dit was cruciaal. De publieke opinie keerde zich tegen het regime en het verhaal dat werd verteld in de media en in de mondiale politiek ging nu over een bevolking die opkwam voor hun rechten en op elk punt werd tegengewerkt door een regime wat er alles aan zou doen om hun macht te behouden, zelfs ten koste van mensenlevens. Een goed voorbeeld hiervan zijn de moorden op de stakende studenten in Kaapstad in 1980. De studenten verzetten zich vreedzaam tegen het vernomen onrecht en werden genadeloos vermoord door het staatsapparaat. Dit zorgde voor een enorme steunbetuiging aan het verzet onder burgers en politici wereldwijd (Zunes, 1999). Opeenvolgende gebeurtenissen zoals dit en groeiende steun voor het verzet leidde tot de val van het regime door ze tot pariah’s in de internationale gemeenschap te maken (Zunes, 1999).