In het vorige artikel heb ik de verschillende definities van een Slimme Stad behandeld en gaf ik aan de voorkeur te hebben voor de definitie van een Slimme Stad die de mens centraal stelt: een Humane Slimme Stad. In dit artikel wil ik een uitstapje maken naar de academische wereld van de geografie, waar veel literatuur gaat over de “caring city”, vrij vertaald als: de Zorgzame Stad. Ik zal in dit artikel de vraag behandelen of een Slimme Stad ook een Zorgzame Stad kan zijn. Eerst leg ik kort uit wat een Zorgzame Stad en de bijbehorende zorgethiek inhoudt, dan zal ik het hebben over positieve en negatieve veiligheid en daarna zal ik laten zien welke moeilijkheden er zijn voor de Zorgzame Slimme Stad.
Zorgethiek
We worden allemaal op deze wereld geboren als kwetsbare wezens die zorg nodig hebben. Terwijl het neoliberalisme ervan uitgaat dat we ons ontwikkelen tot rationele individuen die voor zichzelf kunnen zorgen, stelt zorgethiek dat we in elke fase van ons leven zorg nodig hebben. De zorgethiek wint terrein in meerdere wetenschapsgebieden, waaronder de geografie. De toepassing van zorgethiek binnen geografie is zeer breed en wordt gecombineerd met urgente zaken als diversiteit, klimaatverandering, veiligheid, verstedelijking en gentrificatie, en nu dus ook met de Slimme Stad. Leven in een zorgzame stad betekent niet alleen dat mensen voor elkaar zorgen. Het betekent ook dat de architectuur bijdraagt aan zorg en zelf het groen in de stad heeft een zorgende rol. Een belangrijk onderdeel van de zorgzame stad is diversiteit. Omdat in het zorgen voor elkaar we andere culturen leren kennen en waarderen. De stad moet ervoor zorgen dat iedereen zich voelt alsof ze “erbij” hoort. Hoewel zorgethiek dus erg breed is, is een overkoepelend onderdeel dat het gaat over de relaties die we hebben met elkaar; relaties die gebaseerd zijn op wederkerigheid en vertrouwen. Dit is waar de zorgzame stad wellicht conflicteert met de Slimme Stad.
Negatieve en Positieve Veiligheid
Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen negatieve veiligheid en positieve veiligheid. Negatieve veiligheid maakt gebruik van exclusie. Een voorbeeld hiervan is wanneer bankjes in de openbare ruimte zo zijn ontworpen dat er niet op gelegen kan worden. Op deze manier probeert de stad af te komen van daklozen; exclusie dus. Positieve veiligheid maakt gebruik van inclusie. Schuilenberg en Peeters (2018) gebruiken het voorbeeld van het de-escalatie project in Eindhoven om te laten zien hoe slimme stadsontwerpen kunnen helpen bij vormen van positieve veiligheid en zorg. Dit project in uitgaansgebied Stratumseind maakt gebruik van slimme technologie om deze plek veiliger te maken. Door gebruik te maken van geluid, geur en licht probeert de slimme technologie het gedrag van mensen te beïnvloeden; wanneer de spanning op straat toeneemt, gaan de lichten feller schijnen om op die manier de situatie te de-escaleren. Dit kan als positieve veiligheid worden beschouwd omdat het niet probeert mensen uit te sluiten, maar het gedrag van de mensen op straat probeert aan te passen om conflicten te voorkomen. De technologie van de Slimme Stad kan de stad dus meer zorgzaam maken.
Problemen van de Slimme Zorgende Stad
Het is echter niet alleen rozengeur en maneschijn als het gaat om de combinatie van de Zorgzame Stad en de Slimme Stad. De Slimme Stad heeft namelijk problemen met het beschermen van de privacy van haar burgers. Dit zorgt ervoor dat drie kernwaarden van de zorgzame stad niet tot hun recht kunnen komen: (1) het vormen van relaties, (2) vertrouwen, en (3) diversiteit.
Noddings (2002) stelt dat volgens de zorgethiek privacy een van de basisbehoeften van de mens is. Conradson (2003) stelt ook dat privacy, in combinatie met vertrouwen, een belangrijke voorwaarde is voor het ontwikkelen en onderhouden van zorgrelaties. Privacy is belangrijk voor relaties omdat het ons in staat stelt om verschillende soorten relaties met verschillende mensen te hebben. Als je privacy hebt, kun je kiezen met wie je welke informatie over jezelf deelt. Hoewel je misschien intieme informatie over seksuele voorkeuren deelt met een goede vriend, wil je wellicht niet dat je ouders het weten (Rachels, 1975).
Charles Fried (1984) stelt dat privacy belangrijk is voor respect, liefde, vriendschap en vertrouwen. In een slimme stad word je altijd in de gaten gehouden. Hoewel camera’s er om verschillende redenen hangen, geven zij aan de inwoners het signaal dat zij niet te vertrouwen zijn. Fried (1984) stelt dat vertrouwen wederkerig is, als je het gevoel hebt dat je niet vertrouwd wordt, zul je ook anderen niet kunnen vertrouwen. Stel je voor wat dit betekent voor een kind dat opgroeit in een Slimme Stad, dat altijd in de gaten wordt gehouden. Hoewel de impact van privacy op de ontwikkeling van kinderen evident is (Reiman, 2017; Kupfer, 1987), zijn de specifieke effecten van opgroeien in een Slimme Stad nog niet duidelijk en behoeft nader onderzoek.
Een laatste moeilijkheid voor de Zorgzame Slimme Stad is dat een kernwaarde voor de Zorgzame Stad het bevorderen van diversiteit is (Williams, 2001), terwijl de Slimme Stad de diversiteit negatief beïnvloedt. De uitholling van privacy kan meerdere negatieve gevolgen hebben voor diversiteit in de stad. Een voorbeeld kan zijn dat uit trackinggegevens blijkt dat een persoon vaak een homobar bezoekt. Doordat data niet alleen in handen is van de gemeente maar vaak ook in handen van bedrijven, kunnen deze data worden verkocht. Als dit in handen komt van reclamebureaus, kan het zo zijn dat deze persoon gerichte advertenties krijgt voor mensen die zich identificeren als homo. Dit kan grote gevolgen hebben als iemand nog in het ouderlijk huis woont en een computer moet delen (Kitchin, 2016). Maar de Slimme Stad belemmert diversiteit ook op een meer abstracte manier; omdat het winst haalt uit het voorspellen van gedrag. Wat volgens het neoliberale denken het meest efficiënt zou zijn, is als iedereen op dezelfde rationele manier zou handelen (Zuboff, 2019). Dit zou leiden tot grotere efficiëntie en bedrijven zouden grote winsten kunnen maken omdat ze beter kunnen voorspellen hoe mensen zich in de toekomst zullen gedragen.
Conclusie
Het is belangrijk dat de gemeente Utrecht de focus verlegt van negatieve veiligheid naar positieve veiligheid, om zo een zorgzame stad te worden. Slimme Stad projecten kunnen hier aan bijdragen door de vele mogelijkheden die zij bieden. Echter, de manier waarop de Slimme Stad nu is vormgegeven zorgt ervoor dat deze geen zorgzame stad kan worden. Zoals ik in het vorige artikel over de Slimme Stad al heb aangegeven overheerst op dit moment de neoliberale versie van de Slimme Stad. De privacy van burgers wordt niet goed beschermd en dit zorgt ervoor dat de Slimme Stad geen Zorgzame stad kan zijn. Wanneer we kijken naar de definitie van de humane slimme stad zien we dat deze beter past bij een zorgzame stad. De Piratenpartij Utrecht wil toe naar een Zorgzame Slimme Stad, waar het welzijn van de mens centraal staat en de gemeente door middel van inclusie zorgt voor positieve veiligheid.
Literatuur
Conradson, D. (2003). Geographies of care: spaces, practices, experiences. Social & Cultural Geography, 4(4), 451-454.
Fried, C. (1984). Privacy [a moral analysis]. In Philosophical Dimensions of Privacy, edited by Ferdinand David Schoeman, 203-222. Cambridge: Cambridge University Press.
Kitchin, R. (2016). The ethics of smart cities and urban science. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 374(2083), 20160115.
Kupfer, Joseph. 1987. “Privacy, Autonomy, and Self-Concept.” American Philosophical Quarterly 24 (1): 81–89.
Noddings, N. (2002). Caring, social policy, and homelessness. Theoretical medicine and bioethics, 23(6), 441-454.
Rachels, J. (1975). Why privacy is important. Philosophy & Public Affairs, 323-333.
Reiman, Jeffrey H. 2017. Driving to the panopticon: A philosophical exploration of the risks to privacy posed by the highway technology of the future. Santa Clara Computer & High Tech Law Journal 11: 27-44.
Schuilenburg, M., & Peeters, R. (2018). Smart cities and the architecture of security: pastoral power and the scripted design of public space. City, Territory and Architecture, 5(1), 13.
Williams, F. (2001). In and beyond New Labour: towards a new political ethics of care. Critical social policy, 21(4), 467-493.
Zuboff, Shoshana. 2019. The age of surveillance capitalism: The fight for a human future at the new frontier of power. New York: PublicAffairs.